2025-ci ilin ilk 6 ayında Gürcüstan 3,2 milyon, Azərbaycan isə cəmi 1,2 milyon turist qəbul edib. İki qonşu ölkə arasında bu qədər ciddi fərqin yaranması, əslində təsadüfi deyil. Səbəblər dərin, sistemli və uzunmüddətli problemlərlə bağlıdır. Azərbaycan turizm imkanları baxımından zəngin ölkə olsa da, mövcud siyasət, qiymət siyasəti və infrastruktura yönəlmiş yanaşma bu sektorun potensialını boğur.
Quru sərhədlərin 5 ilə yaxındır bağlı qalması
Azərbaycanın quru sərhədləri 2020-ci ilin mart ayından etibarən, pandemiya bəhanəsi ilə bağlanıb və bu günə qədər tamamilə açılmayıb. Halbuki qonşu ölkələr – Gürcüstan, Türkiyə, Rusiya və Ermənistan artıq sərhədlərini çoxdan açıb, turizm axınını bərpa ediblər.
Quru sərhədlərin bağlı qalması Azərbaycanı faktiki olaraq yalnız hava nəqliyyatı ilə gediş-gəlişə məcbur edir. Bu da ölkəyə gələn turistlər üçün əlavə çətinlik və xərc deməkdir. Təkcə yerli əhali deyil, əcnəbilər də alternativlər arasında daha rahat və ucuz ölkələri seçirlər.
Aviasiya sektorunda monopoliyaya çevrilmiş “AZAL” problemi
Azərbaycanın milli hava yolları şirkəti olan AZAL illərdir ölkə daxilində və xaricində bahalı qiymətləri, rəqabətsiz siyasəti və şəffaf olmayan tarif mexanizmi ilə tanınır. Bilet qiymətləri bir çox hallarda qonşu ölkələrlə müqayisədə 2-3 dəfə baha olur.
Daha ciddi problem isə ondan ibarətdir ki, Avropanın ucuz büdcəli aviaşirkətləri – Ryanair, WizzAir, Pegasus və s. – Azərbaycana buraxılmır. Bu isə turizm sektoruna ağır zərbə vurmaqla yanaşı, ölkəyə gəlmək istəyən sadə turistlər üçün ciddi əngələ çevrilir.
Qeyri-rəsmi məlumatlara görə, AZAL-ın bu mövqeyi ölkə rəhbərliyində olan ailələrin iqtisadi maraqları ilə üst-üstə düşür. Bu isə turizm və aviasiya sektorunun inkişafını fəal şəkildə əngəlləyən siyasi qərarların olduğunu göstərir.
Baha otel və xidmət qiymətləri
Azərbaycanın turizm sənayesindəki digər böyük problem – otel və xidmət qiymətlərinin baha olmasıdır. Həm yerli, həm də xarici turistlər arasında yayılan ortaq şikayətlərdən biri odur ki, Azərbaycanda xidmətin keyfiyyəti qonşu ölkələrlə eyni səviyyədə olsa da, qiymətlər xeyli yüksəkdir.
Məsələn, Gürcüstanda dənizkənarı Batumi şəhərində 4 ulduzlu oteldə gecələmə qiyməti 60-80 avro arasında dəyişirsə, Azərbaycanın Lənkəran və ya Qəbələ kimi turistik bölgələrində bu qiymətlər 100-150 avroya qədər qalxır. Həmçinin restoran, nəqliyyat və digər xidmət sahələrində də eyni disbalans müşahidə olunur.
Nəticə: İqtisadiyyata mənfi təsir
Turizm sektorunun zəifliyi təkcə sahəvi deyil, ölkə iqtisadiyyatı üçün də genişmiqyaslı problemlər doğurur. Azərbaycanın iqtisadiyyatı neftdən asılılıqdan qurtulmaq üçün diversifikasiya axtarışında olduğunu desə də, bu cür yanlış və monopolist siyasət turizm kimi valyuta gətirən sahəni iflic vəziyyətə salır.
Turistlərin azalması, qonaqlama sektorunun inkişaf etməməsi, xidmət sahələrində azalan dövriyyə minlərlə sahibkarın gəlirini azaldır, vergi yığımlarını məhdudlaşdırır və yerli bazarın dinamizmini aşağı salır. Gürcüstan kimi ölkələrin turistlərdən milyardlarla gəlir əldə etdiyi halda, Azərbaycan bu fürsətləri siyasi maraqların və məmur iştahının qurbanına çevirib.
Nə etməli?
Əgər Azərbaycan doğrudan da turizmi inkişaf etdirmək istəyirsə, bu sahədə real və təcili islahatlara ehtiyac var:
1. Quru sərhədlər dərhal açılmalıdır.
2. Avropanın büdcəli aviaşirkətlərinə ölkəyə giriş imkanı yaradılmalıdır.
3. AZAL-ın monopoliyası aradan qaldırılmalı və qiymət siyasəti tənzimlənməlidir.
4. Otel və xidmət sektorunda qiymət nəzarəti və keyfiyyət artımı təşviq olunmalıdır.
5. Turistlərə vizasız giriş, elektron viza sisteminin sadələşdirilməsi kimi təşviqlər artırılmalıdır.
Əks halda, Azərbaycan yaxın gələcəkdə də Gürcüstanla müqayisədə turizm rəqabətində faktiki olaraq oyundankənar vəziyyətdə qalacaq.
